Het is heus waar: intelligente, ondernemende moedige meisjes en vrouwen, gevoelig poëtische jongens en mannen; ze bestaan echt. Niet alleen in het echte leven maar gelukkig ook in onze kinderboeken. Op veler verzoek, 20 geëmancipeerde kinderboekentips die de beeldvorming over gender (sekse) diverser maken. In chronologie van leeftijdsgeschiktheid (0-8 jaar) genoteerd.
1. Zaza – Mylo Freeman (2+)
Een heel gewoon dreumesboekje maar stiekem toch ook niet. In kinderboeken worden meisjes en/of vrouwen zelden weergegeven in een beroep en als dat wel het geval is dan gebeurt dat veelal in de pedagogische functie van de typische basisschooljuf. Niets mis mee maar in de verbeeldingswereld van de kinderlectuur geven we daarmee impliciet een nauw gedefinieerd (gender)toekomstbeeld mee. In kinderboeken bedoeld voor deze leeftijdscategorie is Zaza hierop een uitzondering, want ja: meisjes kunnen ook dokters worden.
Collectie| Uitgeverij Clavis | ISBN 978 90 448 1260 2
2. De ongelooflijke Olivia – Tjibbe Veldkamp (vertaling) (3+)
Het eigenwijze varkentje Olivia trekt zich niets aan van stereotype sekserollen. Olivia is een ondernemend meisje zonder per se alleen maar ‘jongensachtige eigenschappen’ te adapteren want ze verschijnt gerust ook gewoon in ballerina kleding.
Uitgeverij Rubinstein | ISBN 978 90 476 1932 1
3. Honden doen niet aan ballet – Anna Kemp en Sara Ogilvie (3+)
Een hond die droomt bij maanlicht en muziek en het liefst net als zijn ballerina baasje door het leven wil dansen op spitzen. Prachtig, ontroerend en gevoelig. Momenteel niet meer in druk. Opduikelen via tweedehandskanalen of via de bieb.
Uitgeverij Lemniscaat | ISBN 978 90 477 0273 3
4. Meneer Kadinsky was een schilder – Daan Remmerts de Vries (3+)
Jongens en mannen zijn niet altijd fysiek en stoer; ze kunnen ook gevoelig en creatief zijn en moedig ‘vechten’ in abstractie via de kunst. Meneer Kadinsky maakt deel uit van de prachtige kunstprentenboekenserie van het Gemeentemuseum Den Haag, een serie welke in het geheel de moeite waard is.
Uitgeverij Leopold 2010 | ISBN 978 90 258 5624 3
5. Koning en Koning – Linda de Haan & Stern Nijland (4+)
Dit prentenboek is een klassieker onder de niet gender gestereotypeerde kinderboeken. Koning & Koning is een sprookjesprentenboek waarin seksuele diversiteit op kunstzinnige wijze genormaliseerd wordt. In dit sprookje trouwt de prins uiteindelijk met een prins. Fijne bijkomstigheid is dat de personages rebels geïllustreerd zijn en geen Disneyschoonheidsidealen portretteren. Kijk ook eens naar Filola wil een krokodil (Ingeborg Hornsveld en Marjanka Sierevelt, 2013), Joep! (Mark Haayema en Wouter Tulp, 2013) en Prinses Nina (Marlise Achterbergh en Iris Compiet, 2013).
Uitgeverij Gottmer 2000 | Uitgeverij Heerlijk 2013 | Verkrijgbaar via Koning & Koning
6. Wie wil er een poedel zijn, ik niet – Lauren Child (4+)
De poedel Trixie Twinkelteen van mademoiselle Viviane Brulée wil heel andere dingen in het leven dan poetsen en pimpen en gruwelt van parfumpoeders en pompons. Nee, liever wil zij:
‘met haar kop uit het raam hangen en de wind in haar oren voelen, tegen honden op straat blaffen, stokken ophalen en door de modder rollen, halsbrekende toeren uithalen, een heldhaftige hond zijn maar het allerliefste wil zij door de plassen spetteren! – maar natuurlijk verstond de psychiater er geen woord van.’
Modern geïllustreerd. De typografie is niet rustgevend voor het oog maar wel passend bij het spring in ’t veld poedelgevoel. Helaas momenteel niet meer in druk. Opduikelen via tweedehandskanalen of via de bieb.
Uitgeverij Rubinstein 2009 | ISBN 978 90 476 0707 6
7. De droom van Jane – M.E. Ander (vertaling) (4+)
Kinderboek naar het inspirerende verhaal van primatoloog, etholoog en antropoloog Jane Goodall. De droom van Jane valt zonder twijfel in de categorie onderzoekende intelligente vrouwelijke rolmodellen en wel op een subtiele manier.
Vier Windstreken, 2012 | ISBN 978 90 511 6243 1
8. Prinses Pernilla en de reddende ridders – Mathilde Stein en Dorine de Vos (4+)
Prinses Pernilla daagt vooringenomen ideeën over prinsessen (c.q. meisjes) uit. Zowel op tekstinhoudelijk niveau als met de illustraties want net als bij Koning & Koning worden in dit prentenboek Disneyschoonheidsidealen niet bevestigd. Kijk ook eens naar Juffrouw van Zanten & de zeven rovers.
Lemniscaat 2014 | ISBN 978 90 477 0563 5
9. Kapitein Kat – Inga Moore (4+)
Kapitein Kat scoort hoog op het doorbreken van gender- en culturele stereotyperingen in verschillende dimensies. In dit avontuurlijke en poëtisch aandoende prentenboek zijn de personages divers van kleur en sekserolpatronen geportretteerd. De kapitein is een aimabel figuur die van katten houdt en stiekem helemaal niet zo goed in de zakelijke geest van het handelswaren ruilen. Daarentegen is de koningin die hij ontmoet op een afgelegen eiland een schrander typetje, vol van actieve ondernemendheid.
Uitgeverij Christofoor 2013 | ISBN 978 90 603 8706 1
10. Coco of het kleine zwarte jurkje – Annemarie van Haeringen (5+)
Dit boekje over de legendarische modeontwerpster Coco Chanel (1883-1971) behoort eveneens tot de serie kunstprentenboeken van het Gemeentemuseum Den Haag. Coco bevat veel biografische gegevens over het leven van de eigenzinnige Française en is absoluut een krachtig en autonoom rolmodel voor de kindergeest.
Uitgeverij Leopold 2013 | ISBN 978 90 258 6406
11. Prinsessen en draken – Christina Björk en Eva Eriksson (5+)
Prachtig prentenboek met 7 sprookjes over 7 moderne, eigenwijze en stoere prinsessen. Geen roze glitters en truttigheid. Wel een waarschuwing voor digi- en technifobia: televisies, mobiele telefoons, laptops en het internet maken op moderne wijze deel uit van het leven de ondernemende prinsessen. Kijk ook eens naar De prinses en de paradijstuin (Dolf Verroen en Thé Tjong-Kingh, 2010).
Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren 2012 | Vertaling Femke Blekkingh-Muller | ISBN 978 90 896 7109 7
12. Wij zijn bijzonder misschien zijn wij een wonder – Ted van Lieshout (5+)
De boeken van Ted van Lieshout zijn nimmer cliché. Ook in het poëzie prentenboek Wij zijn bijzonder – misschien zijn wij een wonder worden gender rolpatronen geherdefinieerd. Jongens in meidenkleding, juffen in bomen: het mag en kan allemaal. Andere aanraders van Van Lieshout zijn ook Luitje en de limonademoeder (zelf lezen 7+) en Mijn meneer (jeugdliteratuur, 2012).
Uitgeverij Leopold 2012 | ISBN 978 90 258 6066 0
13. Roodkapje was een toffe meid – Marjet Huiberts en Wendy Panders (6+)
Geen getrut, in Roodkapje was een toffe meid worden gender en etnische clichés brutaal op z’n kop gezet. De stoere ritmische (voorlees)verhalen zijn aangepaste klassieke sprookjes om te rappen. Prinsessen die er van door gaan met de heks, wolven die chillen en zo nog wat meer. Met CD.
Uitgeverij Gottmer 2010 | ISBN 978 90 257 4684 1
14. Otje – Annie M.G. Schmidt (6+)
Zodra het onderwerp over sekse rolbevestigende clichés in kinderboeken gaat wordt al gauw de populaire kinderboekenserie Jip en Janneke van Annie M.G. Schmidt in dezelfde adem genoemd. Volstrekt onterecht: die associatie doet af aan het eigenzinnige oeuvre van Schmidt. In veel van haar verhalen en poëzie worden heel terloops conventionele genderrollen niet als vanzelfsprekend opgenomen. Otje is een prachtig voorleesalternatief voor J en J. Denk ook eens aan Floddertje en Wiplala.
Uitgeverij Querido 2006 | ISBN 978 90 451 0325 9
15. Lang geleden – Alex de Wolf en Arend van Dam
Aletta Jacobs, Anne Frank, Jacoba van Beieren: krachtige vrouwelijke rolmodellen uit de Nederlandse geschiedeniscanon worden niet overgeslagen in dit boek met 50 (voorlees)verhalen over de geschiedenis van Nederland. Voorlezen vanaf 7+. Zelf lezen vanaf 9+.
Uitgeverij Van Holkema & Warendorf 2007 | ISBN 978 90 475 0025 4
16. Alice in Wonderland – Lewis Carroll en Floor Riedler (7+)
Naar het klassieke verhaal van Lewis Carrol met de moderne illustraties van de minstens net zo eigenzinnige en eigenwijze Nederlandse illustrator Floor Riedler. Kijk ook eens naar De avonturen van Alice in Wonderland & Achter de spiegel en wat Alice daar aantrof (vertaling Nicolaas Matsier en illstraties John Tenniel).
Uitgeverij Gottmer 2014 | ISBN 978 90 257 5917 9
17. De jongen in de jurk – David Walliams en Quentin Blake (7+)
Het eerste boek van de volprezen David Walliams die als komiek ook al furore maakte met de Britse comedy serie Little Britain. Prachtig boek over een jongen die van mode houdt en genderstereotyperingen omkeert. Alle boeken van Walliams zijn in dezelfde moeiteloze gendervrije geest geschreven. Voorlezen vanaf 7+. Zelf lezen vanaf 9+.
Uitgeverij Gottmer 2009 | ISBN 978 90 257 4542 4
18. De kleine prins – Antoine de Saint-Exupery (7+)
Het wereldberoemde filosofische verstillende boek van en over de kleine prins. Voorlezen vanaf 7+. Zelf lezen van 9+.
Uitgeverij Donker | ISBN 978 90 610 0699 2
19. Pippi Langkous – Astrid Lindgren en Carl Hollander (7+)
Pippi Langkous behoeft geen uitleg. Alle boeken van Lindgren zijn bewezen doordrenkt van autonome vrijzinnige types. Voorlezen vanaf 7 jaar. Zelf lezen vanaf 9 jaar. De moderne uitgave, geïllustreerd door Lauren Child (2012), is ook een optie, afhankelijk van persoonlijke voorkeur.
Uitgeverij Ploegsma 2012 | ISBN 978 90 216 7194 9
20. Matilda – Roald Dahl (7+)
Met de laatste tip is iets bijzonders aan de hand en dan heb ik het niet over het boek of Matilda zelf. Hoewel het personage van Matilda voor velen evident als emancipatorisch kan worden beschouwd (immers is zij als rolmodel eigenwijs en hyperintelligent) bevestigt zij gelijktijdig ook het stereotype beeld van rustig lezende meisjes op de basisschool en wijst zij ons op hetgeen wat we juist vaak niet terug zien in kinderboeken: hyperintelligente cerebrale jongens geïnteresseerd in kennis en boeken.
Uitgeverij De Fontein | ISBN 978 90 261 9796 3
21. Tip zoekt boek: gekozen door de lezer!
Welk geëmancipeerd kinderboeken hoort volgens u absoluut nog in dit lijstje thuis? Stuur je tip met korte toelichting naar Spinzi. Looptijd tot vrijdag 2 oktober 00:00u.
Volgende week zaterdag maken we de tip van de lezer bekend en verschijnt: #2 Geëmancipeerde kinderboekentips 8-12 jaar.
NB: De sociaal, cultureel en psychologische constructie van gender (sekse) stereotyperingen is complexer dan in sommige media of ‘emancipatie hypes’ wordt voorgesteld. Vrijwel iedereen vertoont psychologische eigenschappen en gedragingen die in meer of mindere mate te duiden zijn als genderconform c.q. sekserolbevestigend. Voor personages die in kinderboeken opgetekend worden is dat niet heel anders. Zelden zul je een kinderboek tegenkomen dat volledig genderneutraal of in zekere aspecten niet gender-stereotype is. De kinderboekentips opgesomd in bovenstaande lijst bevestigen genderconforme ideeën in mindere mate, volledig gevrijwaard ervan zijn ze niet en dat hoeft ook niet. Het is veel zinniger om representaties van genderconformiteit in kinderboeken te zien als een relatief begrip.
Spinzi - Emancipatie, representatie en diversiteit in kinderboeken 