Categorie: Gender diversiteit

Kinder- en jeugdboeken (verleden en heden) waarin personages en rollen divers gerepresenteerd worden ten aanzien van gender (sekse) aspecten.

Nieuw: Rosa Parks

Gepubliceerd op door Kim Blackburn2 reacties

Rosa Parks is de nieuwste publicatie in de geëmancipeerde prentenboekenserie Van klein tot Groots waar mijn hart iets sneller van gaat kloppen. In deze serie van uitgeverij De Vier Windstreken staan krachtige belangrijke vrouwelijke rolmodellen centraal uit de (recente) wereldgeschiedenis. Eerder in deze vertaalde serie verschenen Anne Frank, Audrey Hepburn, Coco Chanel, Frida Cahlo en Marie Curie. Rosa Parks is de eerste in de serie die gaat over een zwart vrouwelijk rolmodel en vertelt het levensverhaal over de befaamde gelijknamige burgerrechtenactivist die door haar volharding, moedig en waardig verzet uiteindelijk een hele Afro-Amerikaanse beweging1 op gang bracht die grondwettelijk een einde maakte aan de rassensegregatie in de Verenigde Staten in de jaren ’60.

undefined

Het prentenboekverhaal over Rosa Parks (1913-2005) is een aanwinst voor het aanbod van diverse en inclusieve kinderboeken in Nederland door het verhaal dat het vertelt. Ze is een zwart vrouwelijk rolmodel die zich met succes heeft ingezet in de strijd tegen racisme, rassenscheiding en ongelijkheid, maar toch zijn er veel kinderen in Nederland die deze recente geschiedenis (nog) niet kennen. Dit prentenboek geeft kinderen het gevecht tegen racisme dat op vele fronten nog steeds gevoerd wordt een historische context mee.

Een groot pluspunt is dat de illustrator de huidskleur van Rosa Parks en haar medestrijders diepbruin heeft weergegeven. Dit is gewoonlijk een type en tone van huidskleur die vaak ontbreekt en onzichtbaar is in kinderboeken2. Klein detail is daarbij wel dat alle mensen die afgebeeld zijn als Afro-Amerikaanse burgers zo’n beetje in dezelfde kleur zijn weergegeven als Rosa met minimale verschillen, terwijl terwijl ‘zwart’ geduid als huidskleur in werkelijkheid vele tinten door haar diverse en gemixte afkomsten kent. De Surinaamse strips Stimofo van Darryl Veldman doen bijvoorbeeld heel bewust recht aan deze diversiteit in kleur en zijn een toonbeeld van hoe divers je ‘zwart’ kunt representeren in het beeldmateriaal van kinderboeken.

Voor een prentenboek dat juist geëmancipeerde vrouwen neer wilt zetten, is het jammer dat de leidende actieve emancipatoire rol van Rosa een klein beetje ontkracht wordt in het biografische kader achter in het boek door te stellen dat ze ‘pas‘ actief werd in de burgerrechtenbeweging toen ze haar man Raymond Parks leerde kennen. Daar had wat mij betreft beter het woordje ‘en‘ in plaats van ‘pas’ kunnen staan. Een kleine redactionele ingreep had meer recht aan de emancipatoire strekking van haar levensverhaal gedaan.

Tot slot nog de hamvraag: door wie wordt het verhaal verteld? Ondanks mijn groot enthousiasme over de publicatie van dit prentenboek ontbreken bij de vertelling van dit belangrijke verhaal uit de zwarte geschiedenis, makers van kleur. Rosa Parks is niet geschreven, geïllustreerd en vertaald door mensen van kleur die zélf de emancipatoire zwarte geschiedenis en andere verhalen willen en kunnen vertellen (en vertalen) die over henzelf gaat3. Dat is nog een gemiste belangrijke stap die de uitgeverij bij de Nederlandse vertaling had kunnen maken om de kinderboekenwereld ook aan de makerskant diverser en inclusiever te maken.

Specificaties
Rosa Parks | Auteur Lisbeth Kaiser | Illustrator Marta Antelo | Nederlandse vertaling Antje Schoehuys-Blaak| Uitgeverij De Vier Windstreken | Nederlands | 1e druk | EAN 9789051167832 | verkrijgbaar vanaf 8 juli 2020 | gebonden hardcover | 34 pagina’s | adviesleeftijd 6+ | € 14.50 |

1Dat Rosa Martin Luther King inspireerde tot de Montgommery-busboycot wordt helaas niet expliciet genoemd.
2Hoofdpersonages met een hele donkere huidskleur zijn vaak afwezig en onzichtbaar in kinderboeken. Komen ze er wel in voor, dan is het vaak in een bijrol óf ze worden als stereotype en als karikaturen neergezet.
3Steeds meer Nederlandse kinderboekenuitgeverijen zijn zich hiervan bewust en handelen hiernaar. Uitgeverijen die hierbij hulp kunnen gebruiken en hun kennis willen vergroten kunnen een deskundigheidstraining van Spinzi volgen: een leesmethode en training die je blik opent en de deskundigheid op diversiteit en inclusie in kinderboeken en jeugdliteratuur bevordert.

Genderstereotiep en sekse rolbevestigend beeld- en tekstmateriaal in kinderboeken

Gepubliceerd op door Kim BlackburnEen reactie plaatsen

In 2011 schreef ik mijn bachelorthesis Genderstereotiep en sekse rolbevestigend beeld- en tekstmateriaal in kinderboeken. Hierin presenteerde ik naast mijn literatuuronderzoek, extracurriculair de resultaten van mijn verkennend onderzoek naar de representatie van rolmodellen in AVI-kinderboeken in relatie tot gender en sekse. Vrij Nederland publiceerde in 2014 een artikel op basis van deze thesis en mijn toenmalige vers opgerichte kinderboekwinkel Spinzi, gespecialiseerd in emancipatie en diversiteit in kinderboeken.

Desondanks zijn inmiddels ruim 7 jaar later, stereotype representaties en nauw gedefinieerde rollen op basis van de seksen in een groot deel van het Nederlandse AVI-leesaanbod in de klaslokalen van het primair onderwijs (po) en in (school)bibliotheekcollecties nog immer ongewijzigd. Met AVI-kinderboeken leren kinderen doorgaans in het po technisch lezen. Dat betekent dat daarmee institutioneel via taalvorming inherent impliciet eenzijdige beeldvorming aan jonge kinderen wordt meegegeven over de personages in deze kinderboeken en hoe zij gerepresenteerd worden (als zij er al in bestaan).

Ik pleit daarom sterk voor een opschoning van AVI- en kinderboekencollecties – het letterlijk wegdoen van verouderde titels – zodat er fysieke ruimte ontstaat in de boekenkasten en collecties van (school)bibliotheken voor de aanschaf en uitbreiding van moderne kinderboeken waarmee het totaalaanbod diverser en inclusiever wordt.

Lege boekenplanken verlangen immers om opnieuw gevuld te worden en daarin kan gericht en doelmatig geselecteerd worden.

Wie geïnteresseerd is in hoe de stereotype representatie van genderrollen in kinderboeken eruit ziet, kan voor een algemeen beeld de samenvatting hieronder erop naslaan. Ben je daarnaast geïnteresseerd in een educatieve workshop zodat je voortaan stereotype representaties kunt herkennen in kinderboeken? Of zoek je advies bij de samenstelling en aanvulling van een diverse en inclusieve kinderboekencollectie of kinderboekencollectie van de (school)bibliotheek, dan kun je natuurlijk verblijvend contact opnemen via het contactformulier.

Samenvatting
Onderzoek naar de representatie van genderstereotiep en sekse-rolbevestigend beeldmateriaal in kinderlectuur werd aan het begin van de jaren ‘70 voor het eerst gepresenteerd door Weitzman, Eifler, Hokada & Ross (1972) vanwege de veronderstelde impact die het heeft op het bevestigen en versterken van genderstereotiepe ideeën onder kinderen. De conclusie luidde dat vrouwelijke en mannelijke personages op genderstereotiepe wijze in kinderboeken geportretteerd worden (Weitzman et al, 1972). Sindsdien stellen verschillende wetenschappers dat de representatie van genderstereotiep en sekse-rolbevestigend beeld- en
tekstmateriaal in kinderboeken hardnekkig is gebleken door de jaren heen
(Anderson & Hamilton, 2005; Collins, Ingoldsby & Dellman, 1984; Crabb &
Bielawski, 1994; Diekman & Murnen, 2004; Turner-Bowker, 1996; Poarch &
Monk-Turner, 2001).

In Nederland is de aandacht voor genderstereotiep kinderboekenmateriaal onopgemerkt gebleven en op het moment van schrijven (red.) is onderzoek naar genderstereotiepe inhoud van Nederlandse kinderboeken nog niet uitgevoerd. Deel II van dit onderzoek bestaat daarom uit een verkennende inhoudsanalyse met betrekking tot de representatie van genderstereotiep of sekse-rolbevestigend beeld- en tekstmateriaal in kinderboeken.

In totaal zijn er 18 AVI-kinderboeken geanalyseerd, bestaande uit 39 (38.6%) vrouwenpersonages en 62 (61.4%) mannenpersonages. De resultaten van de inhoudsanalyse tonen aan dat er in de AVI-boekenselectie sprake is van genderstereotiep en sekse-rolbevestigend beeld- en tekstmateriaal op basis van de seksen.

In genderstereotiepe dimensies zoals persoonlijkheid, de distributie van sociale rollen en sekse stereotiepe activiteiten worden de personages op basis van hun sekse verschillend gerepresenteerd. Zo worden bijvoorbeeld vrouwen uitsluitend gerepresenteerd als huismoeders en basisschooljuffen, terwijl mannen gerepresenteerd worden in diverse beroepen en vaak uitgesloten worden van huishoudelijke activiteiten en opvoedingstaken. Jongens daarentegen worden het sterkst gestereotypeerd op het hebben van genderstereotiepe mannelijke eigenschappen en het bezigen van sekse stereotiepe activiteiten. Aanbevelingen voor verder onderzoek naar genderstereotiep en sekse- rolbevestigend beeld- en tekstmateriaal in kinderboeken worden besproken.

Uit: Genderstereotiep en sekse-rolbevestigend beeld- en tekstmateriaal in kinderboeken. Een literatuuronderzoek en inhoudsanalyse. Kim Blackburn, Bachelorthesis Pedagogische Wetenschappen, 1e beoordelaar dr. Henny Bos, Universiteit van Amsterdam, 2011, 75 pagina’s. De volledige scriptie is (gratis) opvraagbaar via het contactformulier.

Het artikel van Vrij Nederland vind je hier.

Ada Dapper Wetenschapper – Andrea Beaty (verhaal) en David Roberts (illustraties)

Gepubliceerd op door Kim BlackburnEen reactie plaatsen

ada dapper 4

Na de New York bestseller Roza Rozeur, ingenieur is er nu ook Ada Dapper, wetenschapper van Andrea Beaty (verhaal) en David Roberts (illustraties). Beaty liet zich voor de nieuwsgierige, onderzoekende naar kennis hunkerende Ada Dapper inspireren door werkelijke vrouwelijke wetenschappers uit de geschiedenis: Ada Lovelace (a.k.a. Augusta Ada Byron) en Marie (Salomea Skłodowska-)Curie.

Ada Lovelace was een Britse wiskundige en wordt door velen beschouwd als de allereerste computeringenieur. Marie Curie was een Pools-Franse schei- en natuurkundige. Zij was de eerste vrouw die een nobelprijs ontving voor haar werk en ontdekte de elementen polonium en radium. In Ada Dapper is de onderzoekende aanleg van beide wetenschappers gegoten.

Ada Dapper is een rolmodel voor alle leergierige en onderzoekende kinderen met een pedagogisch knipoogje naar opvoeders om die uitbundige nieuwsgierige aanleg niet in te dammen of te straffen maar serieus te nemen, te begeleiden en te faciliteren.

Bijzonder mooi aan dit kinderboek is dat de makers ervoor hebben gekozen Ada een Afro-identiteit te geven samen met haar broertje, moeder en vader. Alles wat vaak ondergerepresenteerd in kinderboeken is, krijgt in Ada Dapper een vanzelfsprekende rol. Een Afro-meisje heeft de ondernemende, slimme uitbundige hoofdrol, het broertje heeft de (rustige) bijrol, beide ouders zijn betrokken en samen.

Alleen maar pluspunten dus, in het bijzonder op het snijvlak van gender en roots. Zo kom je ze niet vaak tegen.

Kijk ook eens naar Iggy Peck, architect en Madame Chapeau van dezelfde makers.

Uitgeverij Nieuwezijds, oktober 2018
Vertaald door Edward van de Vendel

Griffels en penselen 2018: veel aandacht voor diversiteit in kinderboeken dit jaar

Gepubliceerd op door Kim Blackburn2 reacties

De Zilveren Griffels, de Zilveren Penselen en de eervolle vermeldingen van de Met vlag en wimpels 2018 zijn gisteren bekendgemaakt en uitgereikt op de jaarlijkse Midzomerkinderboekenborrel van stichting CPNB. De Griffels en Penselen gelden als prestigieuze erkenningen voor het werk van kinderboekenschrijves en illustratoren in Nederland. Opmerkelijk is dat er dit jaar tijdens de uitreiking veel expliciete aandacht voor representatie en diversiteit in kinderboeken was. Die urgentie is ook zichtbaar in de toekenningen van de Zilveren Griffels en (vooral) Zilveren Penselen.

Voor de volgers van Spinzi tip ik in het bijzonder de volgende kinderboeken hiervan (van links naar rechts):

TORI, Brian Elstak & Karin Amatmoekrim, Uitgeverij Das Mag (2017). Zilveren penseel – 6 tot 12 jaar.
Bedtijdverhalen voor rebelse meisjes Elena Favilli & Francesca Cavallo, Nederlandse vertaling Monique ter Berg, Uitgeverij ROSE Stories, 2017. Met vlag en wimpel – 6 jaar en ouder.
Het lammetje dat een varken is – Pim Lammers & Milja Praagman, uitgeverij De Eenhoorn (2017). Zilveren Griffel, 0 tot 6 jaar.
Heb jij misschien Olifant gezien?, David Barrow, Uitgeverij Gottmer (2017). Zilveren Penseel, 0-3 jaar.

TORI, Brian Elstak & Karin Amatmoekrim, uitgeverij DAS MAG, Zilveren Penseel, 6 tot 12 jaar
Bedtijdverhalen voor Rebelse Meisjes, Elena Favilli & Francesca Cavallo, vertaling Monique ter Berg, uitgeverij ROSE Stories, Met vlag en wimpel van de Griffeljury, 6 jaar en ouder
Het lammetje dat een varken is, Pim Lammers en Milja Praagman, uitgeverij De Eenhoorn, Zilveren Griffel, 0 tot 6 jaar
Heb jij misschien olifant gezien?, David Barrow, uitgeverij Gottmer, Zilveren Penseel, 0 tot 3 jaar

Op de site van het CPNB vind je de volledige lijst met de uitreikingen van de Zilveren Griffels, de Zilveren Penselen en de eervolle vermeldingen van de Met vlag en wimpels 2018.

De Gouden Penseel wordt op 19 september 2018 uitgereikt en de Gouden Griffel op 2 oktober, aan de vooravond van de Kinderboekenweek tijdens het Kinderboekenbal.

Uitgelicht: De boer en de dierenarts (4+) – Pim Lammers en Milja Praagman

Gepubliceerd op door Kim BlackburnEen reactie plaatsen

Ongeveer een jaar geleden debuteerde Pim Lammers als kinderboekenschrijver succesvol met het allereerste Nederlandse transgender prentenboek Het varkentje dat een lammetje is, dat Milja Praagman voor hem illustreerde. Het zelfstandige vervolg hierop – De boer en de dierenarts – werd gisteravond warmhartig door het duo gepresenteerd in het OBA Theater van Amsterdam. Officieel is het prentenboek vanaf a.s. donderdag verkrijgbaar in de boekhandels en winkels. Online is De boer en de dierenarts al te koop.

spinzi_weblog_boer_en_dierenarts_milja_praagman_pim_lammers
Illustratie: Milja Praagman (uit: De boer en de dierenarts, 2018)

Een boer en een dierenarts die verliefd op elkaar zijn. Geef het verhaal aan volwassenen en het wordt al gauw een beladen en politieke kwestie waarvan iedereen wel iets vindt. Geef het verhaal aan Pim Lammers en Milja Praagman en het wordt een warmhartig, eenvoudig liefdevol verhaal waarvan je alleen maar kunt glimlachen.

Want hoe vertel je eigenlijk iemand dat je verliefd op hem bent als je van het verlegen soort type mens bent? Of, hoef je dat misschien niet altijd helemaal alleen te doen? Daarover gaat De boer en de dierenarts: verliefd en verlegen zijn, de kluts kwijt raken en vrienden die je daarbij helpen. Dat het om een boer en een dierenarts gaat wordt als een vanzelfsprekend gegeven in het verhaal meegenomen. Precies, zoals het hoort.

De boer en de dierenarts is geen expliciet pleidooi voor meer diversiteit in kinderboeken. Op heel natuurlijke wijze worden gendercliches en stereotyperingen van sekserollen gewoonweg gepasseerd. Schrijver en illustrator slagen er wederom in om het verhaal van complexiteit te ontdoen, net zoals zij hebben gedaan bij het Lammetje dat een varkentje is.

De boer en de dierenart is een heerlijk prentenboek om lekker knus samen uit te lezen en ook heel geschikt om aan een groep kinderen of klassikaal voor te lezen zodat er op een spontane veilige wijze over gender en verliefdheid met elkaar gesproken kan worden.

Geschikt voor iedereen vanaf 4 jaar en ouder.

De Boer en de dierenarts |4+ |Pim Lammers en Milja Praagman |Uitgeverij de Eenhoorn | 2018

Tip: kijk ook eens naar het Lammetje dat een varkentje is (4+) van hetzelfde schrijvers-illustrator duo.