Medio november komt er een nieuw bijzonder Gouden Boekje uit: Het verhaal van Sinterklaas van Sjoerd Kuyper (verhaal) en Emanuel Wiemans (illustraties). Het is alweer het derde Sinterklaasboek van Kuyper waarin de figuur zwarte piet nergens meer te bekennen is. In De vrienden van Sinterklaas en Het kleinste Pietje geeft Kuyper nadrukkelijk een andere invulling aan de helpers van Sinterklaas. Op basis van de eerste sneak preview van uitgeverij Rubinstein lijken in Het verhaal van Sinterklaas de pieten vooralsnog vanzelfsprekend (zonder zwart) in het verhaal te zijn opgenomen.
Het verhaal van Sinterklaas | Sjoerd Kuyper | Emanuel Wiemands | Uitgeverij Rubinstein | Nederlands 1e druk | ISBN 9789047626657 | november 2018 | Hardcover | 28 pagina’s | adviesleeftijd 3-7 jaar | € 7,50
De vrienden van Sinterklaas | Sjoerd Kuyper | Harmen van Straaten | Uitgeverij Hoogland & van Klaveren | Nederlands | 1e druk | ISBN 9789089671707 | november 2014 | Hardcover | 32 pagina’s | adviesleeftijd 4-8 jaar | € 13,50
Het slimste pietje | Sjoerd Kuyper | Harmen van Straaten | Uitgeverij Hoogdland & van Klaveren | Nederlands | 1e druk | ISBN 9789089672018 | november 2015 | Hardcover | 32 pagina’s | adviesleeftijd 4-8 jaar | € 13,50
Ook uitgeverij Querido komt dit jaar (voor het eerst) uit met een Sinterklaasboek waarin Piet anders wordt gerepresenteerd in tekst en beeld. Daarmee lijkt het koloniale karikaturale pietentij wat nieuwe Sinterklaaskinderboekuitgaven betreft, ook voor de ‘grote’ kinderboekuitgeverij die vele klassiekers en bestsellers in haar fonds heeft, definitief gekeerd. In Piet en Sint en het Slimme Kind van Gerda Dendooven hebben (witte) Piet en Sinterklaas roetvegen op hun kleding en gelaat. Dat staat niet expliciet zo in de tekst vermeld maar is te zien in de illustraties. Aan het einde van het prentenboekverhaal wordt ondanks de roetvegen in beeld, tekstueel wel alvast een opmaat gemaakt naar (straks) ook een roetloze Piet (en Sinterklaas).
“Piet zei: Lou heeft gelijk. gedaan met dat roet! Want ik moet steeds niezen van het zwart op mijn snoet.”
Een saillant detail waarmee rekening gehouden dient te worden bij de aanschaf of het lenen van dit prentenboek is wel dat het paard van Sinterklaas fungeert als een omgekeerde metafoor voor de zwarte schmink van piet. Nu verliest ook het schimmelpaard door de regen onverwachts haar schmink: zij blijkt niet wit maar bruin te zijn en zo lopen Sint en Piet met hun door regen afgespoelde bruine paard het verhaal uit. De symbolische kleurwisseling van het paard van wit naar bruin had naar mijn smaak minder problematisch opgelost kunnen worden door bijvoorbeeld gewoon de zwarte stippen eraf te laten spoelen.
Gerda Dendooven is een bekende kunstenares en kinderboekenmaker (tekst en illustrator) uit Vlaanderen. Eerdere werken van haar werden bekroond met onder andere een Zilveren Griffel en Zilveren Penseel, de Hans Christian Andersenprijs, de Gouden Uil en de Woutertje Pieterse Prijs.
Elk jaar maak ik in november op Spinzi de balans op van progressieve moderne Sinterklaasboeken die door de jaren heen gepubliceerd zijn in Nederland. In 20017 is daar merkwaardig genoeg maar een enkele titel bijgekomen: Het huis van Sinterklaas door Naomi Tieman (verhaal) en Marieke Nelissen (illustraties), Gottmer, 2017.
Daarom tip ik dit jaar uit de volledige lijst 5 Sinterklaasboeken die je wel wilt voorlezen aan je kinderen. Ze zijn gescreend op tekst en beeld en bevatten geen raciale koloniale karikaturen van Zwarte Piet.
De vrienden van Sinterklaas – Sjoerd Kyper (verhaal) & Harmen van Straat (illustraties), Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren, 2014
In De vrienden van Sinterklaas zijn de pieten geen knechten maar vrienden van Sinterklaas. Als Broes ontdekt dat zijn vader een van de vrienden van Sinterklaas is, is hij super trots. Als vanzelfsprekend lopen de pieten rond geschminkt in allerlei kleuren en in eigen huidskleur.
Het kleinste pietje, Sjoerd Kuyper (verhaal), Harmen van Straaten (illustraties), Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren, 2015
Het kleinste Pietje is het zelfstandige vervolg op De vrienden van Sinterklaas waarin de raciale karikatuur Zwarte Piet niet meer voorkomt. Met Zwarte Piet is eerder al in De vrienden van Sinterklaas afgerekend: ouders, tantes en ooms zijn de vrienden van Sinterklaas en in die hoedanigheid herkenbaar verkleed als pieten zonder zwarte schmink, rode lippen of gouden oorbellen. Uiteraard lopen ook in Het kleinste pietje de pieten als vanzelfsprekend rond in hun natuurlijke huidskleur of vrolijk gekleurde schmink.
Uit: Prinses Arabella en de Sint, Mylo Freeman, Uitgeverij de Eenhoorn, 2014
Over het kleurrijke prentenboek Prinses Arabella en de Sint van Mylo Freeman heb ik eerder al lof geschreven in Sinterklaastradities schoongewassen en zo nog wat metaforen (2014). In Prinses Arabella en de Sint komen geen zwarte pieten voor. Onder het ogenschijnlijk speelse en lichtvoetige verhaal gaan grappige metaforen schuil die verwijzen naar de verandering van de traditionele Sinterklaasviering zonder zwarte pieten.
Snelle Piet ging uit fietsen, Mathilde Santing (tekst) met co-auteurs Koos Meinderts en Thijs Borsten en Geertje Aalders (illustraties), Uitgeverij Gottmer, 2014
Liedjesprentenboek + CD met 18 nieuwe en aangepaste zwarte piet-vrije Sinterklaasliedjes. Op de album-cover siert een wit pietje met roetveegsproetjes op haar gezicht
Ritueelgetrouw plaats ik elk jaar een overzicht van alle progressieve Nederlandse Sinterklaasboeken die zijn uitgegeven. Dat wil zeggen: Sinterklaasboeken met nieuwe pieten en/of zonder zwarte pieten.
Klik hier voor het overzicht progressieve sinterklaasboeken 2000-2015.
De komende weken wordt het overzicht geactualiseerd. Heb je een tip? Mail dan naar Kim: kej.blackburn@gmail.com o.v.v. progressieve sinterklaasboeken.
Het allereerste progressieve sinterklaasboek werd in 1989 door kinderboekenauteur Arend van Dam geschreven. Voorafgaand schrijf Van Dam in 1984 de Nederlandse Omroep Stichting (NOS) aan over de representatie van zwarte piet in het Sintnicolaasprogramma voor kinderen. De kinderboekenschrijver doet in zijn brief de suggestie om naast zwarte pieten ook andere kleurenpieten in het programma te betrekken vanwege de raciale connotaties. Hierop ontvangt hij d.d. 1 maart 1984 een beleefde brief terug van het NOS maar de suggestie wordt onvermeld niet aangenomen.*
Daarom maakt Van Dam in 1989 niet alleen zijn eerste kinderboek maar ook het allereerste Sinterklaasboek – Het Pietenboek – waarin het uiterlijk van (zwarte) piet ter discussie wordt gesteld. Op de cover daarvan staan echter nog wel stereotype represenaties van zwarte pieten. Een aangepaste versie wordt in 2000 opnieuw uitgegeven, ditmaal met illustraties van Annette Fienieg en bont geschminkte pieten zonder zwarte pieten op de cover.
In Het Pietenboek wordt uitgelegd waarom zwarte pieten kwetsend kunnen zijn aan de hand van een vriendschap tussen twee kinderen; Daan en Maura.
Het Pietenboek is alleen nog tweedehands verkrijgbaar maar nog immer relevant. Van vergelijkbare aard voor deze leeftijdscategorie en meer recentelijk uitgeven is De Vrienden van Sinterklaas (Sjoerd Kuyper, 2014), zeer de moeite waard.
* Het zal maar liefst dertig jaren duren voor dat het uiterlijk van zwarte piet in het sinterklaasjournaal tijdelijk (2014) wordt aangepast.
Spinzi - Emancipatie, representatie en diversiteit in kinderboeken 