Getipt door de lezer(s) en gekozen als aanvulling voor de kinderboekenlijst geëmancipeerde kinderboeken 0-8 jaar: Ik wil een jurk (Pauline Michgelsen en Nils Smit, 2001). Over een jongen die zich letterlijk niets aantrekt van genderconformistische kledingdracht. Geschikt voor 3+ jaar. Helaas niet meer in druk; zoeken en vinden via tweedehands kanalen of bij je lokale bieb.
Querido 2001 | 978 90 214 7519 6
Het vuistdikke naslagwerk 1001 en vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis krijgt zoals eerder op Spinzi besproken haar vervolg. Nu, met de uitdaging 1001 vrouwen uit de 20ste eeuw te portretteren.
Op dinsdag 2 juni zal de fundraisingparty hiervoor plaatsvinden in de Rode Hoed.
Maak alvast kennis met het leven van verschillende autonome vrouwen uit de 20e eeuw via het orale woord van onder meer: Niña Weijers (Laurie Langenbach), Dione de Graaff (Atje Keulen-Deelstra) en Marjan Schwegman (Jacoba van Tongeren).
Organisatie: Stichting 1001-vrouwen
Presentatie: Hadassah de Boer
Muzikale omlijsting: DJ Isis, Doris Hochscheid en Jetta Starreveld
Datum: dinsdag 2 juni
Aanvang: 20:00 uur
Adres: Keizersgracht 102 Amsterdam
Op de kalender in het klaslokaal van mijn kleutervrienden, heeft collega Vera bij 27 april een wapperend vlaggetje getekend. Koningsdag nadert. Zo nu en dan wordt er door een kleuter op het vlaggetje getikt. Er valt binnenkort weer iets te vieren. Oranje koekjes, geschminkte gezichten en muziek. De oudste kleuters halen herinneringen op aan vorig jaar. “Soms denk ik dat ik later kan worden wat ik wil”, zegt Gerald. “En misschien word ik wel koning”. Ik ben onmiddellijk enthousiast. Een koning in skinny jeans, op sneakers. Elk jaar een troonrede waar wat te lachen valt, waar echt een traantje zal worden weggepinkt omdat de mooie woorden van Gerald, uitgesproken met die charmante slisklank ons werkelijk zullen raken.
Het prentenboek Koning en Koning van Linda de Haan en Stern Nijland gaat over een prins die op een dag door zijn moeder ( ze is oud, zit al lang op de troon en is moe ) geconfronteerd wordt met het feit dat hij nog steeds ongetrouwd is. “Iedere prins in de wijde omgeving is al getrouwd, behalve jij! Toen ik zo oud was als jij was ik al twee keer getrouwd geweest” gilt Koningin Moeder hem toe aan de ontbijttafel. Ze is het zat. Ze schreeuwt met haar tong uit de mond. Jim probeert of hij dat ook kan: praten met zijn tong uit de mond. Alle kleutervrienden volgen zijn voorbeeld. Het is lastig maar waar een wil is, is een weg. Praten met de tong uit de mond is wat de kleuters betreft zeker een mogelijkheid in het leven.
Aan het eind van de dag is de prins omgepraat. “O.k moeder, wat u maar wil. Maar ik heb nog nooit een leuke prinses ontmoet”.
De koningin begint bij de A van haar lijst en belt alle prinsessen van de hele wereld. Een bonte stoet aan malle, elegante, rondborstige, door Country and Western geïnspireerde vrouwen komt voorbij. Het groene prinsesje uit Groenland roept de meest intense reacties op. De kleuters springen op van hun plaats, rennen naar het boek om dit wezen eens goed van dichtbij te bekijken. Een groene jurk.Twee staartjes. Ze mist een paar tanden. Een feest van onbewuste herkenning. Het is smullen en verkneukelen in de kring want wij weten: dit wordt niks met al die vrouwen en onze prins.
De koningin en haar zoon moeten even slikken. Het was al met al niet veel soeps. Maar wacht. Er staat nog iemand voor de poort. Prinses Madelief en broer Prins Heerlijk. Prinses Madelief voldoet in grote lijnen aan het Disney-ideaal. Ze heeft blond golvend haar, een symmetrisch snoetje met getuite lipjes en ze draagt hoge hakken. Eindelijk slaat het hart van de prins op hol. Liefde op het eerste gezicht: wat een beeldschone prins, die broer van Madelief. De liefde is geheel wederzijds. Het wordt een bijzondere bruiloft. En de koningin heeft eindelijk tijd voor zichzelf.
Ik laat de laatste illustratie aan de kinderen zien. Koning en Koning kussen elkaar. In deze kleuterklas in Amsterdam-Noord ontvouwt zich vervolgens de volmaakte maatschappij in het klein. Een luid gejuich stijgt op. Verliefd! Kussen! Getrouwd! De kleutervrienden klappen in hun handen van plezier. Een enkele enthousiasteling stampt ook met de voeten. In het gejoel klinkt een kritische noot van een kleutervriend: “Twee jongens die kussen, dat kan toch niet?”
Noortje geeft antwoord: “Ja dat kan wel. Mijn vader heeft twee beste vrienden en die zijn verliefd op elkaar. Dus…….” Sinne vertelt over de buurvrouwen die zonder buurmannen in een huis wonen. De euforische liefdesstemming houden we erin. Taylan benoemt nog maar eens op welke vier meiden hij verliefd is. Liefdevol kijkt hij van de een naar de ander. We hebben lang gedacht dat Taylan heel stoer is want hij loopt altijd met zijn armen wijd. Maar die wijde armen komen door zijn grote hart. Als je amper een meter lang bent en je hart is een meter breed, probeer dan maar eens subtiel het schoolplein over te steken.
Dan staat Jim op. “Miriam, nu moet jij zeggen op wie van ons jij verliefd bent”. Hij kijkt me aan zoals Jim dat kan. Jongensachtig, vol bravoure en oneindig lief. Het is plotseling stil in de kring. Alle kinderen kijken me verwachtingsvol aan. Vijf, zes kleuters komen van hun plaats. In een situatie als deze is opstaan en je laten zien beter dan passief zitten wachten. “Op mij toch?”, hoor ik een kleutervriend fluisteren. “Ze heeft al verkering”, vult een andere kleuter aan. Maar Jim is onverbiddelijk. Er zal een naam genoemd moeten worden.
Een voor een noem ik de namen van alle kinderen. Verliefd op allemaal. Zoiets is volledig geaccepteerd in een kleuterklas want hier betekent ‘verliefd’ ook houden van, lief vinden, beste vriend zijn, enorm waarderen. Als ik de laatste naam heb genoemd, voel ik ‘m al aankomen. De doldwaze, licht-hysterische groepsknuffel. De enige vorm van verstikkende liefde die best goed is voor een mens, zo nu en dan. We gaan los. Als de ademnood en de gekkigheid me teveel worden, roep ik om de kleuters af te leiden: “Wie van jullie weet waar Maxima vandaan komt?” “UIT HAAR MAMA’S BUIK!” gilt Ilja. Dank je wel, lieve Ilja. Voor deze prachtige, volmaakt bij het liefdesthema aansluitende waarheid. Geboren zonder oordeel. Uit de buik van onze moeders.
Na het verhaal gaan we koningen maken van pen, ecoline en glitters. “ We hebben de gouden juffen-pen ook nodig”, zegt Gerald. “Om gouden tanden mee te maken. Dat is mooi, als je onder en boven glimmende tanden hebt. Koningen hebben dat”.
Wat jammer toch, dat ik geen connecties heb in aristocratische kringen. Ik zou graag een nieuwe koning willen aandragen. Skinny jeans. Sneakers. Gouden tanden. Een troon van lego. De troonrede met de mond vol Liga-koek. En altijd, altijd liefde.
U allen kent vast dat gevoel van lichte weerstand, bij de mededeling: dit boek moet je lezen. We bepalen het liefst onze eigen klassiekers. Toch ga ik het zeggen: Dit boek moet echt ( voor ) gelezen worden. Dit grappige, lichtvoetige prentenboek dat op een volstrekt natuurlijke manier de gay-liefde presenteert, is volmaakt voor alle kinderen, ouders en leerkrachten.
Miriam Bouwens, Amsterdam, 21 april 2015
De lange titel van Zwart doet wellicht vermoeden dat dit boek bedoeld is voor een kleine groep academici en geëngageerde sujetten maar dat is onterecht. Het 96 pagina’s tellende Zwart – Sambo, Tien kleine negertjes, PijpjeDrop, Pompernikkel en anderen. Het beeld van de zwarte mens in de Nederlandse illustratiekunst 1880-1980, geschreven door Jeroen Kapelle en Dirk J. Tang (2008), behelst precies wat de titel suggereert: het beeld van (de)koloniale illustraties uit Nederlandse kinderboeken van de vorige eeuw duiden en wel in heel toegankelijke taal.
Zwart is geen pamflet. Ze roept niet op tot activisme. Koloniale raciale en racistische karikaturale stereotypen worden onverbloemd geplaatst in historisch context zonder politieke woede op te leggen. Ook al zijn de teksten en beelden confronterend en kun je er persoonlijk emotioneel van worden.
Naar mijn weten kent Zwart geen voorganger in Nederland en zijn er geen andere boeken in ons polderland welke uitsluitend de relevantie van de wijze waarop zwart gerepresenteerd in kinderboeken wordt, zo urgent en uitgebreid serieus neemt als deze (1). De racistische karikaturen Sambo, Tien kleine negertjes, PijpjeDrop, Golliwog, Pompernikkel komen allemaal aan bod en aan het mysterieuze opduiken van Jan Compagnie naast Michiel de Ruyter in verhalen en prenten, wordt vakkundig een volledig hoofdstuk gewijd door historicus en publicist Dirk J. Tang.
Op de vraag ‘wie Jan Compagnie dan was?’ antwoordt Tang: dat is simpelweg niet meer te achterhalen. Toch wordt door het ruime aanbod van verschillende illustraties van Jan Compagnie met Michiel de Ruyter er een kleurrijk palet aan vergelijkingsbeeldmateriaal geschetst. Positieve ontwikkelingen worden ook belicht, want zo besluit Tang, uit de illustraties in De Admiraal: Michiel Adriaenszoon de Ruyter (2007) zijn (racistische, red.) negatieve stereotyperingen verdwenen.
Wordt Michiel de Ruyter in dit boek niet in een al te positief nationalistisch rooskleurig narratief geplaatst? Een beetje wel. Anderzijds: het bestaan van deze illustraties van hem verzwijgen of buiten de analyse van de beeldvorming laten zou een vorm van geschiedsvervalsing zijn. Ze geven de historische ontwikkelingscontext weer.
Zwart positioneert zwart in kinderboeken in een koloniaal historisch én actueel perspectief. Dit boek op de verplichte literatuurlijst binnen alle lagen van het Nederlands secundair onderwijscurriculum plaatsen, van het VMBO tot aan het Gymnasium, zou de geloofwaardigheid van een aantal fundamentele kerndoelen uit artikel 11b van de Wet op het Voorgezet Onderwijs (2) niet mistaan.
![Anoniem, afbeelding in: P. Louwerse, Zwarte Sam, of een neger is ook een mensch, Zuthphen (Schillemans en Van Belkum) [1895] uit: Zwart - Sambo, Tien kleine negertjes, PijpjeDrop, Pompernikkel en anderen (Jeroen Kappelle en Dirk J. Tang, 2008)](https://spinzi.files.wordpress.com/2015/03/ween-niet-sam.jpg)
Titel: Zwart. Sambo, Tien kleine negertjes, PijpjeDrop, Pompernikkel en anderen. Het beeld van de zwarte mens in de Nederlandse illustratiekunst 1880-1980.
Auteurs: Jeroen Kapelle m.m.v. Dirk J. Tang
Redactie: Saskia de Bodt
Fotografie: Koninklijke Bibliotheek
Vormgeving: Brigitte Slangen
Copyright: Uitgeverij d’jonge Hond (2007), Jeroen Kapelle, Dirk J. Tang (2008)
ISBN: 987 90 89100 78 8
Kopen: (liefst bij je) lokale boekhandel of bol.com
(1) Geen boek, maar een hele collectie: Curator Carl Haarnack is met zijn bijzondere privé collectie Buku – Bibliotheca Surinamica gespecialiseerd in zwarte stereotyperingen in historische kinder- en jeugdboeken. Haarnack schrijft hier regelmatig essays over op zijn blog.
(2) bedoelende onderdelen en toebehorende subonderdelen A (Nederlands), E (Mens en maatschappij) en F (kunst en cultuur) uit het besluit van 7 juni 2006, houdende vaststelling van de kerndoelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs alsmede aanpassing van het Inrichtingsbesluit W.V.O. (Besluit kerndoelen onderbouw VO). PDF besluit 7 juni 2006 download link.
Twee jaar geleden uitgekomen, doch immer relevant. Het vuistdikke naslagwerk, 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis, is vooralsnog misschien wel het mooiste boek denkbaar als het gaat om een ode aan en verdieping in autonome, krachtige vrouwen. Boek of naslagwerk zijn zelfs duidingen die hier de dekking niet laden. Tien jaar deed historica Els Kloek er over met haar redactieteam, meer dan driehonderd auteurs en velen anderen, om dit levenswerk te voltooien. Het resultaat? Prachtige portretten van bekende en minder bekende vrouwen, overgeleverd uit de middeleeuwen tot en met de twintigste eeuw.
Uiterst zorgvuldig zijn de lemmata opgetekend en de rubrieken gelukkig niet clichématig. Naast de adel, elite en politiek, dicht- en letterkunde is bijvoorbeeld ook gekozen voor avontuur en sensatie (denk aan dievegges). Kleine symbolen categoriseren en sieren de 1001 lemmata die je vertellen in welke dimensie(s) van het sociaal maatschappelijk leven het historisch vrouwenfiguur een emancipatorische weg plaveide, dan wel opzien baarde.
Van uitvoering tot indeling, van symboolgebruik tot registers, van de bijna miljoen woorden tot en met de bijna duizend afbeeldingen, van de vrouwen die geadopteerd zijn door de crowdfunders tot zelfs de vermelding van welke historische vrouwen het niet haalden: er is weinig aan dit boek dat niet voelt als kloppend. De enige ongemakkelijke vraag welks dierbare vriendin verontwaardigd opwierp toen ik haar dol enthousiast 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis liet zien, was: waar zijn de zwarte vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis?
Het register op rubriek biedt numeriek gezien enig antwoord. Welgeteld zijn dat in de middeleeuwen 0, in de zeventiende eeuw 14, in de achttiende eeuw 13, in de negentiende eeuw 6 en in de twintigste eeuw 4 vrouwen uit de koloniën. Dat is relatief gezien niet veel. Wellicht dat een verklaring voor deze onderrepresentatie gelegen ligt in de historisch verankerde positie van zwarte vrouwen in de Nederlandse geschiedenis, alsmede het ontbreken van historisch gedocumenteerde gegevens hieromtrent. Els Kloek, zal het weten.
Sinds maart 2014 werkt Kloek overigens met haar team aan een vervolg op 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis, nu met de uitdaging 1001 vrouwen uit de 20ste eeuw te portretteren. Wellicht treffen we hierin meer aandacht voor emancipatie en etniciteit.
Toch ben ik, gevoelig voor het geromantiseerd verleden, verknocht en verkocht aan dit boek en haar verhalen. Gelijk de ongekende hoge oplagen van de IKEA en de Bijbel, zou je wensen dat iedereen 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis in huis heeft. Bij mij ligt zij naast mijn bed. Op mijn nachtkastje, waar via de lemmata de sporen van ons verleden en de eigenzinnige vrouwen die daarin iets hebben betekend in de denkbeeldige vijvers van het voorstellingsvermogen weer tot leven komen.
Specificaties
Titel: 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis
Samengesteld door: Els Kloek, met medewerking van Anna de Haas
Beeld onderzoek: Fernie Maas
Uitgeverij: Vantilt, Nijmegen
Eerste druk: februari 2013, 2e druk maart 2013, 3e druk oktober 2013
ISBN: 978 94 6004 1419
Kopen: (liefst) bij je lokale boekhandel of bol
Meer info op het web: www.1001-vrouwen.nl
Spinzi - Emancipatie, representatie en diversiteit in kinderboeken 